Cuộc đua trợ cấp phát triển xe điện
Tại Mỹ, cuộc đua phát triển xe điện đang rất nóng với sự hỗ trợ tài chính từ phía chính quyền.
Cách Atlanta một giờ về phía đông, rẽ khỏi đường cao tốc liên bang và lái xe vào khung cảnh vùng nông thôn Georgia, con đường có hàng thông cao vút, những ngôi nhà kiểu nông thôn và một cụm nhà thờ, thì đột nhiên xuất hiện một vùng đất rộng lớn được cắt tỉa sạch sẽ. Những chiếc xe tải lớn màu vàng và những đường dây tải điện lớn chạy dọc theo rìa của nó. Đó là sản phẩm cho thấy sự hấp dẫn đối với một nhà đầu tư công nghiệp trong sản xuất xe điện đã được triển khai: giảm thuế, trợ cấp trực tiếp và các hỗ trợ khác, tổng cộng lên tới 1,5 tỷ USD.
Các gói hỗ trợ của từng bang tại Mỹ cũng có sự khác biệt để thu hút các nhà đầu tư.
Khi Georgia công bố gói khuyến khích này vào tháng 5 năm ngoái cho Rivian, một công ty khởi nghiệp có trụ sở tại California chuyên sản xuất xe tải và xe SUV chạy điện, đó là khoản trợ cấp doanh nghiệp lớn nhất mà bang này đưa ra. Tuy nhiên, không lâu sau đó, vào tháng 7, Georgia đã hứa hẹn một gói thậm chí còn lớn hơn, trị giá 1,8 tỷ US, cho Hyundai.
Thực tế, các khoản trợ cấp trong ngành xe điện đang xuất hiện trên khắp nước Mỹ. Vào ngày 13 tháng 2, Michigan đã phê duyệt các ưu đãi trị giá hơn 1 tỷ USD cho một nhà máy sản xuất pin của Ford.
Vào ngày 8 tháng 2, cơ quan phát triển tư nhân của Ohio đã trao gần 240 triệu USD cho Honda. Năm ngoái đã mang lại các giao dịch trị giá hơn 1 tỷ USD cho các công ty ở Kansas, Michigan và North Carolina, thêm vào đó là hàng chục giao dịch nhỏ hơn.
Trong một báo cáo năm ngoái Good Jobs First, một cơ quan giám sát trợ cấp doanh nghiệp, đã thống kê 51 gói trợ cấp xe điện cấp tiểu bang ở Mỹ, giúp tạo ra khoản trợ cấp khổng lồ lớn nhất trong hồ sơ của cơ quan này kể từ năm 1980. Một chuyên gia tư vấn của tiểu bang ước tính rằng, về mặt lịch sử, các ưu đãi lên tới 5.000 USD cho mỗi công việc được tạo ra, nhưng những ưu đãi đó lên tới khoảng 30.000 USD.
Một phần chính quyền các bang đã được khuyến khích bởi nền tài chính mạnh chính là từ các khoản thanh toán liên quan đến Covid-19 hầu hết còn lại với thặng dư ngân sách lớn. Họ cũng có thêm tính cấp bách vì Đạo luật Giảm lạm phát (IRA), nền tảng trong nỗ lực thúc đẩy chính sách công nghiệp mới của chính quyền Biden, sẽ cung cấp hàng tỷ USD tín dụng thuế cho cả người mua và nhà sản xuất xe điện. IRA hết hạn vào năm 2032, vì vậy các công ty phải hành động nhanh chóng để tận dụng lợi thế của nó.
Adam Jonas, người đứng đầu bộ phận nghiên cứu ô tô toàn cầu tại ngân hàng Morgan Stanley, giải thích điều này bằng một ví dụ về câu cá: “IRA thả đầy hồ cá hồi. Và bây giờ các bang đang cố gắng thu hút cá hồi bằng chum”.
Sự vội vã có lãng phí?
Nhiều khoản trợ cấp cùng lúc tại Mỹ cho phát triển xe điện đã tạo ra nhiều luồng ý kiến trái chiều.
Tuy nhiên, với sự vội vã của các khoản trợ cấp từ chính quyền Mỹ, một câu hỏi nhiều người quan tâm là liệu những khoản trợ cấp có dẫn đến một sự lãng phí. Gói thầu của Georgia dành cho Rivian đã cho thấy những rủi ro. Cư dân gần địa điểm nhà máy tương lai đã có những phản đối. Điều này chỉ ra Rivian là một công ty khởi nghiệp thua lỗ.
John Christy, luật sư của những người phản đối, cho biết: “Về cơ bản, chính phủ đang đầu tư vào công ty này với tư cách là một nhà đầu tư đầu cơ. Thẩm phán xét xử đồng tình và từ chối xác nhận giá trị trái phiếu. Chính phủ đã kháng cáo, với các kế hoạch của Rivian bị treo lơ lửng”.
Tuy nhiên, xem xét kỹ hơn gói trợ cấp của Georgia cho thấy các bang đang cố gắng chống lãng phí như thế nào. Các khoản tín dụng thuế phụ thuộc vào hiệu suất. Trong trường hợp của Rivian, công ty phải đáp ứng ít nhất 80% cam kết đầu tư 5 tỷ USD và tạo ra 7.500 việc làm vào cuối năm 2028, sau đó duy trì ở ngưỡng đó cho đến năm 2047. Nếu không đáp ứng theo yêu cầu, chính quyền bang có thể thu hồi lợi ích. Giảm thuế cũng chỉ là một yếu tố. Gần 200 triệu USD sẽ được dùng để mua lại khu đất, chuẩn bị cho việc phát triển và xây dựng các tuyến đường bộ và đường sắt. 90 triệu USD khác sẽ được dùng để đào tạo nhân viên, bổ sung vào cơ sở kỹ năng địa phương.
Các tiểu bang khác của Mỹ cũng đang thiết kế các biện pháp khuyến khích với cấu trúc tương tự, điển hình là sự kết hợp giữa chuẩn bị địa điểm, cơ sở hạ tầng, đào tạo công nhân và giảm thuế. Ngay cả khi công ty mục tiêu thất bại, các bang vẫn có thể thu được lợi ích
Tuy nhiên, có một rủi ro là, về tổng thể, các khoản trợ cấp của quốc gia và tiểu bang sẽ dẫn đến tình trạng vượt mức. Kể từ tháng 11 năm ngoái, các kế hoạch đã công bố sẽ tăng công suất sản xuất pin của Mỹ từ 55 gigawatt giờ một năm vào năm 2021 lên khoảng 900 vào năm 2030. Điều đó sẽ hỗ trợ sản xuất khoảng 10 triệu xe chạy hoàn toàn bằng điện mỗi năm—hơn một nửa số xe hiện đã mua hàng năm ở Mỹ, một số lượng lớn, đặc biệt là khi bao thanh toán hàng nhập khẩu. Hơn nữa, các khoản đầu tư chỉ tăng lên. Cho thấy nước Mỹ có thể đang hướng tới tình trạng dư thừa công suất. Và do công nghệ còn non trẻ, các nhà máy đang được xây dựng bây giờ có thể sớm lỗi thời.
Từ góc độ quốc gia, đó có thể không nhất thiết là một kết quả xấu. Trước khi sự bùng nổ bắt đầu, Mỹ đã phải đối mặt với tình trạng thiếu năng lực nghiêm trọng về xe điện và pin. Viễn cảnh phụ thuộc vào Trung Quốc để có phương tiện đi lại trong tương lai khiến các quan chức lo ngại. Sẽ tốt hơn nhiều nếu có sức mạnh sản xuất, ngay cả khi phải trả giá bằng năng suất dư thừa trong một ngành quan trọng như vậy.
Tuy nhiên, đối với từng bang riêng lẻ của Mỹ, thách thức sẽ là làm thế nào để tránh tình trạng lãng phí. Trong khi thị trường ô tô truyền thống, các trung tâm sản xuất của Mỹ đã có nửa thế kỷ thịnh vượng vững chắc trước khi bắt đầu suy thoái chậm chạp. Chu kỳ đầu tư xe điện, giống như nhiều thứ khác ngày nay, có thể diễn ra nhanh hơn nhiều. Một số bang hiện đang “ném tiền” vào các dự án mới đầy hấp dẫn có thể sẽ khiến họ hối hận trước khi thập kỷ kết thúc.