Tuần trước, hai hãng xe Đức là Daimler - công ty mẹ của thương hiệu Mercedes-Benz - và Audi - một công ty con của tập đoàn Volkswagen - đồng loạt công bố sa thải nhân viên. Tổng cộng, có hơn 20.000 nhân viên mất việc, cho thấy những tổn thất đầu tiên của cuộc cách mạng điện hóa ôtô.
“Ngành công nghiệp ôtô đang đứng trước một sự đảo lộn diện rộng”, Tổng giám đốc (CEO) Herbert Diess của Volkswagen - hãng đang phấn đấu để trở thành nhà sản xuất ôtô chạy điện số 1 thế giới - phát biểu.
“Không một hãng xe nào có thể tồn tại nếu giữ nguyên dạng ngày hôm nay”, chuyên gia Ralf Kalmbach thuộc Bain & Co., một người đã có 32 năm tư vấn cho các hãng xe Đức, nhận định.
Cuộc khủng hoảng chưa từng có tiền tệ
Bên trong một nhà máy của Volkswagen ở Đức - Ảnh: Fortune.
Theo lời ông Kalmbach, chi phí khổng lồ cho cuộc chuyển mình này đang đặt ngành công nghiệp ôtô - vốn giữ vai trò động cơ cho “sự thần kỳ” kinh tế Đức thời hậu chiến - đối mặt cuộc khủng hoảng lớn nhất kể từ khi Karl Benz phát minh ra ôtô cách đây hơn 1 thế kỷ.
Theo một số ước tính, ngành ôtô Đức - lĩnh vực hiện sử dụng 830.000 lao động và hỗ trợ 2 triệu việc làm khác trong nền kinh tế nước này - sẽ phải chi 40 tỷ euro để đầu tư cho công nghệ điện hóa xe trong vòng 3 năm tới.
“Chúng ta đã trải qua một số chương đầu của cuộc chuyển đổi này, nhưng đây là một cuốn sách có nhiều chương”, ông Ola Kallenius, một nhà điều hành của Daimler, phát biểu vào tháng trước, sau khi xác nhận rằng hãng dự báo lợi nhuận sẽ giảm mạnh trong ít nhất 2 năm tới.
Năm nay, các công ty lớn trong ngành công nghiệp ôtô Đức, từ các hãng xe như Daimler và Audi tới các nhà cung cấp như Continental và Bosch, đã công bố cắt giảm khoảng 50.000 công việc do hoạt động kinh doanh truyền thống của họ lãi ngày càng ít.
Sự giảm tốc kinh tế toàn cầu, một phần do thương chiến Mỹ-Trung và những bấp bênh xung quanh cuộc “li dị” giữa Anh với Liên minh châu Âu (EU), tức Brexit, đã buộc các hãng xe phải cắt giảm dự báo doanh số. Đầu năm nay, ngành công nghiệp ôtô toàn cầu được dự báo sẽ bán được hơn 100 triệu xe trong cả năm. Nhưng tới thời điểm này, khi chỉ còn vài tuần nữa là hết năm, mức doanh số ôtô toàn cầu của cả năm có thể chỉ đạt khoảng 90 triệu xe.
Việc các hãng xe ngày càng sản xuất nhiều xe tại hơn ở hai thị trường lớn nhất là Trung Quốc và Bắc Mỹ để tránh thuế quan cũng làm suy yếu sức mạnh xuất khẩu của các nhà máy ôtô đặt tại Đức. Các nhà máy này giờ đây chỉ tập trung phục vụ các khách hàng ở châu Âu - khu vực mà nền kinh tế đang mấp mé bờ vực suy thoái.
Tệ hơn nữa, quả bom dân số đang tiến dần tới ngày nổ, đồng nghĩa với số lượng khách hàng mới mua xe có thể vĩnh viễn giảm. Đồng thời với đó là những cái tên mới như công ty ứng dụng gọi xe Uber và Waymo - một công ty con của Google - đang hăm hở tiến vào lĩnh vực xe không người lái, một loại xe có thể giữ vai trò chủ lực trong giao thông tương lai.
“Ngành công nghiệp ôtô Đức cần phải học hỏi để thích ứng nhanh hơn, thay đổi nhanh hơn”, nhà phân tích Arndt Ellinghorst thuộc Evercore ISI nhận định.
Còn “lưu luyến” động cơ đốt trong
Nhưng mặc những cảnh báo này, các nhà sản xuất xe sang của Đức vẫn lưỡng lự với một cuộc chơi tất tay trong công nghệ xe điện, đơn giản bởi họ lo ngại sẽ để mất những khách hàng vẫn còn rất tha thiết với động cơ đốt trong.
Chiếc hatchback chạy điện ID3 của Volkswagen.
Đứng trước một thị trường xe điện còn quá non trẻ, nhà điều hành Kallenius của Daimler nói với các nhà đầu tư rằng hãng này sẽ “không phát triển công nghệ chỉ vì lợi ích của công nghệ”.
Tương tự, BMW vẫn muốn phát huy thế mạnh truyền thống của mình. “Chúng tôi tin rằng vẫn còn nhiều dư địa cho sự tăng trưởng trong ngành ôtô”, CEO Oliver Zipse của BMW nói, bác bỏ tiềm năng lợi nhuận của các dịch vụ di chuyển mới như chia sẻ xe hay taxi không người lái.
“Nhu cầu di chuyển cá nhân trên toàn cầu sẽ còn gia tăng trong dài hạn, nhất là ở phân khúc cao cấp. Các yếu tố nền tảng của nhu cầu này mạnh mẽ hơn nhiều so với sự suy giảm gần đây trên thị trường nói chung. Sự suy giảm đó chẳng qua là do kinh tế giảm tốc”, ông Zipse nói.
Tuy nhiên, sự lạc quan này trái ngược với bức tranh ảm đạm về triển vọng công nghiệp xe hơi Đức.
Theo dự báo của ông Ferdinand Dudenhoffer, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu ôtô thuộc Đại học Duisburg-Essen, trong thập kỷ tới, ngành công nghiệp xe Đức sẽ mất khoảng 1/4 triệu việc làm. Không ít nhà cung cấp quy mô nhỏ, như hãng sơn Eisenmann, đã phải ngừng hoạt động.
Trung Quốc, thị trường xe đã giúp các thương hiệu ôtô Đức vượt qua cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu cách đây 1 thập kỷ, đã chứng kiến doanh số xe giảm 17 tháng liên tiếp. Điều này làm giảm sút một nguồn doanh thu quan trọng vào đúng lúc các hãng xe Đức cần có thêm tiền cho việc phát triển các công nghệ mới.
“Chúng tôi đang ở trong một tình thế tệ hết chỗ nói”, ông Kallenius nói với các nhà đầu tư cách đây 2 tuần. “Trong 3 năm tới, sức ép đối với chúng tôi rất lớn”.
Dù các hãng xe lo không có đủ nhu cầu đối với xe chạy điện, các quy định ngặt nghèo của EU về khí thải carbon buộc họ phải đẩy nhanh chiến lược xe điện. Nếu không làm việc này, họ sẽ đối mặt với những hóa đơn phạt hàng tỷ USD từ Brussels.
Taycan, "phát súng" đầu tiên của Porsche trong cách mạng điện hóa xe.
Mục tiêu của EU về khí thải đến năm 2030 có thể đồng nghĩa với việc Đức phải có từ 7-10,5 triệu ôtô điện chạy trên đường vào cuối thập kỷ tới.
CEO Diess của Volkswagen bày tỏ hy vọng rằng “sự dịch chuyển sang xe chạy điện sẽ được đẩy nhanh trong năm tới”. Tháng trước, khi công bố kế hoạch sản xuất thêm 4 triệu xe chạy điện, ông Diess quả quyết rằng “điện hóa xe không phải là một canh bạc”. Dù vậy, vị CEO cũng cảnh báo rằng “việc chuyển đổi sang xe chạy điện đòi hỏi nguồn lực” và nguồn lực đó chắc chắn đến từ “hoạt động kinh doanh truyền thống” của Volkswagen.
Là hãng sản xuất xe lớn nhất thế giới, Volkswagen có đủ nguồn thu từ mảng kinh doanh truyền thống để trang trải chi phí đầu tư cho xe điện. Nhưng các hãng xe sang của Đức như Daimler và BMW thì không.
“Ở thời điểm hiện tại, với mỗi chiếc xe điện được làm ra, nhà sản xuất đều gánh một khoản lỗ lớn”, chuyên gia Kalmbach từ Bain phát biểu. Thực tế này được cho là sẽ không thay đổi cho tới giữa thập kỷ sau.
Sẽ có hàng loạt cuộc sa thải nhân viên xảy ra
Với nhiều cố gắng, Volkswagen đã chuyển đổi nhà máy ở thành phố Zwickau thuộc miền Đông nước Đức từ sản xuất xe động cơ đốt trong sang sản xuất xe điện mà không một công nhân nào bị sa thải. Hãng Porsche thì tạo được 1.500 việc làm mới tại nhà máy sản xuất xe điện Taycan ở Stuttgart.
Sa thải cũng không phải là một việc dễ đối với các hãng xe Đức.
Sức mạnh đặc biệt của công đoàn Đức đã buộc Daimler và Audi phải cung cấp sự đảm bảo việc làm kéo dài cho tới giữa thập kỷ sau. Ủy ban Giám sát của Volkswagen có nhiều thành viên công đoàn và chính trị gia địa phương, những người sẽ đứng lên phản đối nếu hãng có thêm những kế hoạch sa thải quy mô lớn nữa.
Đối với mỗi vị trí bị sa thải, các hãng xe Đức thường phải tiêu tốn 100.000 euro. Với chi phí không nhỏ như vậy, các hãng xe phải xem xét lại chương trình đào tạo lại kỹ năng cho nhân viên, hoặc phải đợi cho tới khi nhân viên đến tuổi về hưu.
Nhưng sa thải vẫn diễn ra như một hệ quả tất yếu của cách mạng điện hóa xe. VDA, một tổ chức vận động hành lang của công nghiệp ôtô Đức, dự báo cuộc dịch chuyển sang xe điện sẽ khiến nước này mất 70.000 việc làm trong ngành công nghiệp ôtô trong tương lai gần. Nguyên do là việc lắp ráp xe điện tốn ít nhân công hơn, vì xe điện có ít linh kiện hơn so với xe động cơ đốt trong.
“Ngay cả trong thời gian khủng hoảng tài chính, ngành xe Đức cũng không có những đợt sa thải lớn vì đã có thỏa thuận với các tổ chức công đoàn”, nhà phân tích Rainer Mehl thuộc công ty tư vấn Capgemini phát biểu. “Khi cuộc khủng hoảng hiện nay trở nên trầm trọng hơn, nhu cầu cắt giảm nhân sự sẽ gia tăng”.
Một mẫu xe chạy điện của BMW.
Các nhà cung cấp cho ngành công nghiệp ôtô Đức cũng đang đối mặt với áp lực lớn. Hãng Continental đang tiến hành cắt giảm 3.570 việc làm tại Đức. Hãng Bosch dự kiến sa thải hàng nghìn nhân viên trong hai năm tới. Tại hãng ZF, công nhân đang biểu tình phản đối kế hoạch sa thải mà công ty dự kiến sắp công bố. Một nghiên cứu của công ty tư vấn McKinsey dự báo thị trường linh kiện xe chạy động cơ đốt trong sẽ giảm với tốc độ 7% mỗi năm.
“Tình hình ngày càng khó khăn, nhưng ngành công nghiệp ôtô Đức luôn đứng vững trước sự cạnh tranh. Họ có đủ sự linh hoạt, quyết tâm và bí quyết cần thiết để chống chọi với các cuộc khủng hoảng”, ông Bernhard Mattes, Chủ tịch sắp mãn nhiệm của VDA, phát biểu. Ông Mattes tin rằng trình độ kỹ thuật giúp các hãng xe Đức tồn tại và phát triển suốt 130 năm qua sẽ đưa họ qua “cơn sóng thần” đang hiện lên ở phía chân trời.