Trung Quốc đang dần thâu tóm các khoáng sản quan trọng với xe điện như lithium và đồng khu vực Mỹ Latinh. Ảnh: TCP.
Nằm cách thủ đô Lima của Peru 60 km (37 dặm), Chancay là một thành phố nhỏ với dân số dưới 100.000 người với một bến cảng khiêm tốn. Tuy nhiên, khoản đầu tư khoảng 3,6 tỷ USD của Trung Quốc hứa hẹn sẽ thay đổi điều đó. Dự án lớn này của công ty COSCO Shipping Ports của Trung Quốc nhằm mục đích chuyển đổi mạng lưới vận tải Nam Mỹ và biến Chancay trở thành trung tâm xuất khẩu container của Trung Quốc, trong cái gọi là kết nối Thượng Hải - Chancay.
Peru sẽ giữ chức chủ tịch diễn đàn Hợp tác Kinh tế Châu Á - Thái Bình Dương (APEC) vào năm 2024. Dự kiến, hội nghị thượng đỉnh của nhóm tại Lima vào tháng 4 năm 2024 sẽ đón tiếp nhiều nhà lãnh đạo thế giới, trong đó có ông Tập Cận Bình, sẽ trùng với thời điểm khánh thành cảng Chancay.
Omar Narrea, nhà nghiên cứu từ Trung tâm Nghiên cứu Trung Quốc và Châu Á-Thái Bình Dương tại Đại học del Pacífico ở Lima, cho rằng dự án sẽ là một trung tâm tạo điều kiện thuận lợi cho việc vận chuyển hàng hóa không chỉ từ Peru mà còn từ các nước khác trong khu vực sang Trung Quốc nhanh hơn. “Dự án này là một phần trong ý tưởng tạo ra một địa lý kinh tế mới và là một phần của Con đường tơ lụa mới”, ông nói.
Theo quan điểm của Narrea, Chancay có thể giúp Chile và Bolivia xuất khẩu lithium sang châu Á. Nhiều mỏ của Chile nằm ở phía bắc của đất nước và cảng sẽ tạo điều kiện tiếp cận châu Á dễ dàng hơn so với các cảng phía nam hiện tại (Chile dài 4.270 km hoặc 2.653 dặm từ bắc xuống nam). Bolivia là một quốc gia không giáp biển và việc mở rộng cảng nước sâu tại Chancay sẽ là động lực thúc đẩy thương mại.
Theo tờ Financial Times, dự án này đã gây lo ngại trong chính quyền Mỹ hiện tại và Washington đã trực tiếp nêu vấn đề với Lima. Một quan chức nói: “Về các vấn đề địa chiến lược lớn, chính phủ Peru không tập trung đầy đủ vào việc phân tích lợi ích và mối đe dọa đối với đất nước. Tuy nhiên, các chính phủ Mỹ Latinh đơn giản là không nhìn Trung Quốc qua lăng kính giống như Mỹ”.
Một Trung Đông mới cho ngành công nghiệp xe hơi?
Theo Ủy ban Kinh tế Liên hợp quốc về Châu Mỹ Latinh và Caribe (ECLAC), cái gọi là Tam giác Lithium, bao gồm Chile, Bolivia và Argentina, chiếm 56% trữ lượng toàn cầu. Ngoài ra, còn có lithium với số lượng nhỏ hơn ở Brazil, Mexico và Peru, khiến nguồn cung trong khu vực tăng lên gần 60% trữ lượng toàn cầu.
Myers khẳng định: “Trung Quốc đã tìm cách đảm bảo vai trò nổi bật trong ngành công nghiệp lithium trên toàn khu vực thông qua các cơ chế khác nhau”. Bà chỉ ra những chuyển động trên thị trường Chile từ Tianqi Lithium, một công ty có trụ sở tại Tứ Xuyên kiểm soát một phần quan trọng trong sản lượng khoáng sản toàn cầu này.
Bà Myers cho biết thêm: “Các công ty Trung Quốc và các chủ thể khác đã làm việc trong nhiều năm ở cấp tỉnh ở Argentina để thiết lập mạng lưới có giá trị với những người chịu trách nhiệm thăm dò tài nguyên và hướng dẫn ngành công nghiệp lithium”.
Tại Bolivia, một tập đoàn Trung Quốc do gã khổng lồ về pin là CATL dẫn đầu đã xác nhận vào tháng 7 rằng họ sẽ đầu tư 1,4 tỷ USD để xây dựng các nhà máy khai thác lithium.
Trong ngành đồng, một loại khoáng sản cũng quan trọng đối với các tấm pin mặt trời, một phần quan trọng trong quá trình chuyển đổi năng lượng của Trung Quốc, Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA) khẳng định tỷ trọng chi tiêu thăm dò toàn cầu ở Mỹ Latinh đã tăng từ 35% lên 45%. trong thập kỷ qua, cho thấy tiềm năng tăng sản lượng hơn nữa.
Các nước Mỹ Latinh được Trung Quốc đầu tư khá mạnh để khai thác khoáng sản.
Quốc gia quan trọng cung cấp nguồn cung đó là Peru, nơi Trung Quốc đã thực hiện một số khoản đầu tư vào khai thác mỏ, bao gồm cả chuỗi hậu cần. Theo chính phủ Peru, trong 11 năm qua, số tiền này đã lên tới khoảng 15 tỷ USD và nước này cung cấp 27% tổng lượng đồng được Trung Quốc sử dụng.
Narrea nói rằng trong trường hợp của Las Bambas, một mỏ ở trung tâm đất nước, không chỉ có sự phát triển về khai thác mỏ mà còn có đầu tư vào đường sắt và thậm chí cả cảng Mataraní để nâng cấp chuỗi hậu cần. Theo Narrea, trong hơn 10 năm, Trung Quốc đã có Hiệp định Thương mại Tự do với Peru, hiệp định rất quan trọng trong việc thúc đẩy xuất khẩu của nước này sang châu Á.
Ngoài vai trò là nguồn cung cấp nguyên liệu thô, Bắc Kinh còn coi Mỹ Latinh là thị trường tiềm năng. Trong vài tháng qua, các cơ quan và công ty chính phủ Trung Quốc đã có những khoản đầu tư quan trọng vào khu vực vào các nhà máy sản xuất xe điện và pin nhằm giúp mở rộng thị trường tiêu dùng cho ngành ô tô Trung Quốc.
Tại Brazil, thị trường ô tô lớn nhất khu vực, hãng xe điện khổng lồ BYD của Trung Quốc đang dẫn đầu về doanh số. Vào tháng 8, đã có 1.167 lượt đăng ký xe điện ở Brazil, bao gồm 656 chiếc từ BYD - con số lớn gấp sáu lần so với vị trí thứ hai là công ty Volvo của Thụy Điển - theo dữ liệu do Hiệp hội xe điện Brazil công bố. Những con số nhỏ đó có vẻ sẽ tăng lên nhanh chóng.
Theo Bill Russo, Người sáng lập và Giám đốc điều hành của Automobileity Limited, một công ty tư vấn thị trường ô tô có trụ sở tại Thượng Hải, các nhà sản xuất ô tô Trung Quốc đang ưu tiên bán hàng ở các khu vực như Mỹ Latinh, nơi đang tìm kiếm các lựa chọn thay thế hợp lý hơn so với các nhà sản xuất ô tô Mỹ và châu Âu. Theo quan điểm của ông, các công ty Trung Quốc sẽ ưu tiên các khu vực có lợi ích tương hỗ như khả năng tiếp cận nguyên liệu thô.
Trung Quốc đã thành lập ở Brazil với hai nhà sản xuất ô tô điện: BYD và Great Wall Motors. Một nhà máy BYD ở Camaçari, phía đông bắc Brazil, có khoản đầu tư khoảng 600 triệu USD và sử dụng các tòa nhà xưởng hiện có của Ford, hãng đã quyết định đóng cửa hoạt động này. Đây sẽ là nhà máy BYD đầu tiên bên ngoài châu Á.
Roberto Abdenur là nhà ngoại giao người Brazil, từng là đại sứ tại Trung Quốc và từng phục vụ tại Mỹ kỳ vọng Brazil sẽ trở thành một nền tảng quan trọng cho hoạt động sản xuất xe điện của Trung Quốc và là trung tâm xuất khẩu sang các nước Mỹ Latinh khác, một vị trí mà nước này nắm giữ trong ngành công nghiệp sản xuất ô tô truyền thống .
Một thách thức đối với lĩnh vực này ở Mỹ Latinh là giá cả: Xe điện có giá cao hơn nhiều lần so với xe thông thường nhưng người dân địa phương có thu nhập trung bình thấp hơn nhiều so với ở Mỹ và Châu Âu. Tuy nhiên, Russo tin rằng Trung Quốc sẽ có khả năng cung cấp với mức giá phải chăng vì nước này có thể mở rộng quy mô thành phần có chi phí cao nhất của xe điện là pin.
Ông Russo lập luận: “Các nhà sản xuất xe điện Trung Quốc sẽ đưa giải pháp của họ đến với các thị trường toàn cầu đang tìm kiếm các giải pháp thay thế điện giá cả phải chăng cho những gì đang được cung cấp bởi các nhà sản xuất ô tô truyền thống từ Mỹ, Châu Âu, Nhật Bản và Hàn Quốc”.
Phản ứng trong và ngoài nước
Việc các cường quốc nước ngoài thống trị các nguồn tài nguyên ở Mỹ Latinh từ lâu đã là một vấn đề nhạy cảm và thường bị các chính trị gia lợi dụng vì lý do bầu cử.
Tổng thống Chile Gabriel Boric đã đề cập đến việc quốc hữu hóa khoáng sản của đất nước trong chiến dịch tranh cử của mình, và cựu Tổng thống Peru Pedro Castillo, một người cánh tả cực đoan, cũng đưa ra nhiều lời hứa tương tự.
Ở Argentina và Bolivia, một số nhà lãnh đạo đã ban hành các kế hoạch bảo hộ như vậy, chẳng hạn như việc quốc hữu hóa dầu khí Bolivia của cựu Tổng thống Evo Morales vào năm 2006, khiến các công ty nước ngoài hoạt động trong khu vực phải lo sợ.
Vào tháng 4, Tổng thống Bolivia Luis Arce cho biết ông sẵn sàng cùng thiết kế chính sách về lithium với các nước Mỹ Latinh khác để mang lại lợi ích cho nền kinh tế của họ. “Chúng ta phải đoàn kết trên thị trường, theo cách có chủ quyền, với mức giá có lợi cho nền kinh tế của chúng ta, và một trong những cách đã được Tổng thống Mexico Andres Manuel Lopez Obrador đề xuất, là nghĩ ra một loại lithium OPEC”, ông Arce nói trong một bài phát biểu.
Tổng thống Bolivia Luis Arce cho biết, mục tiêu là định vị Bolivia, Chile, Argentina và Peru “là những quốc gia thúc đẩy tiềm năng cho các hình thức lưu trữ năng lượng mới giúp khắc phục việc sử dụng nhiên liệu hóa thạch”.
Đối với Narrea, có những trường hợp khác nhau. Ông cho rằng: “Tôi không nghĩ rằng các đề xuất quốc hữu hóa sẽ tiến triển ở Peru, các điều kiện không giống như ở các nước như Bolivia và Argentina. Tuy nhiên, có những nhu cầu xã hội có thể tạo ra xung đột và thậm chí là quan điểm chống Trung Quốc”. Ông tin rằng các khoản đầu tư nhằm đa dạng hóa nền kinh tế khu vực và sử dụng tốt tiền bản quyền đang là một vấn đề đang chờ xử lý và bằng cách nào đó điều này phải đến được với người dân. Trong vài năm gần đây, hoạt động sản xuất đồng của Peru gặp nhiều vấn đề, đặc biệt là các cuộc đình công và phong tỏa, trong đó có Las Bambas. Nhà nghiên cứu kết luận: “Một hoạt động khai thác thành công tốt đẹp phụ thuộc vào việc phân phối tốt các nguồn tài nguyên, giúp tránh được xung đột”.
Abdenur cũng mong đợi sự đầu tư và cạnh tranh từ Mỹ, đặc biệt là ở Brazil. Nhưng “gây áp lực buộc Brazil phải tránh xa Trung Quốc sẽ là một sai lầm nghiêm trọng. Có lẽ nó sẽ bị từ chối”, ông nói. Cựu đại sứ nhớ rằng chính quyền Trump đã cố gắng hạn chế Huawei trong khu vực, nhưng ông không tin rằng chính phủ của Biden cũng sẽ đi theo hướng tương tự. Ông nhấn mạnh: “Các mối quan hệ hiện tại đang tốt hơn”.