Proton là niềm tự hào của Malaysia, thành lập vào năm 1983 với tư cách là công ty xe hơi quốc gia duy nhất của Malaysia. Phải đến 10 năm sau, tức vào năm 1993, Malaysia mới có thêm nhãn hiệu ô tô thứ hai, khi Perodua ra đời. Proton là từ viết tắt tiếng Bahasa Malaysia cho tên gọi đầy đủ Perusahaan Otomobil Nasional - Công ty ô tô quốc gia. Proton vừa thiết kế, sản xuất, phân phối và bán ô tô.
Ban đầu, vào những năm 1980 và 1990, Proton chuyên sản xuất các sản phẩm cải tiến của Mitsubishi Motors. Đến năm 2000, Proton đã sản xuất chiếc xe được thiết kế bản địa đầu tiên (mặc dù có động cơ của Mitsubishi) và đưa Malaysia trở thành quốc gia thứ 11 trên thế giới có khả năng thiết kế xe hơi. Bắt đầu từ những năm 2000, Proton sản xuất nhiều loại ô tô được thiết kế và gắn thương hiệu địa phương. Xe Proton hiện đang được bán tại ít nhất 15 quốc gia, phần lớn ở châu Á.
Proton Saga đời đầu tiên
Khái niệm về “xe ô tô thương hiệu Malaysia” được hình thành vào năm 1979 bởi chính Thủ tướng Mahathir Mohamad, lúc đó là Phó Thủ tướng Malaysia, với mục tiêu tăng cường ngành công nghiệp Malaysia. Dự án Xe hơi Quốc gia (National Car Project) của Malaysia được Nội các phê duyệt vào năm 1982, vì thế Proton đã được thành lập vào ngày 7/5/1983, chính Thủ tướng Mahathir Mohamad là người sáng lập và lãnh đạo Proton vào lúc đó.
Từ năm 1983 và 1984, Proton đã tiếp cận Mitsubishi Motors và thiết lập một liên doanh giữa hai công ty để sản xuất chiếc xe đầu tiên của Malaysia. Kết quả của sự hợp tác chính là Proton Saga, ra mắt vào ngày 9/7/1985. Proton Saga được phát triển dựa trên chiếc sedan 4 cửa thế hệ thứ hai Mitsubishi Lancer Fiore đời 1983, trang bị động cơ 1,3 lít Mitsubishi Orion 4G13. Dây chuyền sản xuất xe Proton Saga đầu tiên ở Shah Alam hiện được bảo tồn ở Muzium Negara như một biểu tượng cho sự khởi đầu của ngành công nghiệp ô tô Malaysia. Doanh số của Saga vượt xa nguồn cung và Proton đã phải vật lộn để đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng, và đến giữa năm 1986, Proton Saga chiếm 64% thị phần nội địa trong phân khúc xe dưới 1600cc. Sau đó vào tháng 10/1987, Proton tiếp tục ra mắt một biến thể hatchback có tên Proton Saga Aeroback, trang bị động cơ Mitsubishi 4G15 1.5L mạnh mẽ hơn và phần đuôi xe được thiết kế lại. Proton bắt đầu thâm nhập thị trường Anh vào tháng 3/1989 với bộ đôi sedan và hatchback Saga. Tại Anh, công ty Malaysia đã lập kỷ lục "xe bán chạy nhanh nhất từ trước đến nay tại Anh".
Ngành công nghiệp ô tô của Malaysia lớn thứ ba ở Đông Nam Á và đứng thứ 25 trên thế giới, với sản lượng hàng năm trên 500.000 xe, đóng góp khoảng 4% vào GDP của Malaysia.
Một chiếc taxi Proton Wira. Xe ô tô Proton cũng thường được xuất khẩu làm quà tặng ngoại giao cho một số quốc gia và chính phủ.
Chính phủ Malaysia đã đưa ra nhiều sáng kiến nhằm khuyến khích lắp ráp và sản xuất linh kiện ô tô trong nước. Năm 1983, chính phủ trực tiếp tham gia vào ngành công nghiệp ô tô thông qua việc thành lập công ty xe hơi quốc gia Proton, sau đó là Perodua vào năm 1993. Từ những năm 2000, chính phủ đã tìm cách tự do hóa ngành công nghiệp ô tô trong nước thông qua các hiệp định thương mại tự do, tư nhân hóa và hài hòa hóa quy định của Liên Hợp Quốc.
Ngành công nghiệp ô tô Malaysia là nhà tiên phong duy nhất của Đông Nam Á với các công ty xe hơi bản địa, cụ thể là Proton và Perodua. Năm 2000, Proton đã giúp Malaysia trở thành quốc gia thứ 11 trên thế giới có khả năng thiết kế, chế tạo và sản xuất ô tô hoàn chỉnh từ đầu.
Một yếu tố đóng vai trò rất quan trọng trong doanh số xe Proton là Chính sách ô tô quốc gia (NAP), được chính phủ Malaysia thực thi vì lợi ích của các doanh nghiệp Proton, Perodua, Naza và các thương hiệu nước ngoài có nhà máy sản xuất tại Malaysia. Theo NAP, xe nhập khẩu phải chịu mức thuế nhập khẩu và thuế tiêu thụ khác nhau tùy thuộc vào nguồn gốc sản xuất và động cơ của xe, với mức thuế tiêu thụ đặc biệt ở mức 60% đến 105% là mức cao nhất trong cơ cấu thuế. Trong đó, xe nhập khẩu từ các thành viên ASEAN, như Thái Lan và Indonesia, phải chịu thuế nhập khẩu thấp nhất, trong khi những chiếc từ châu Âu phải chịu mức thuế cao nhất. Tuy nhiên, xe hybrid nhập khẩu và xe mua tại Langkawi được miễn thuế nhập khẩu và thuế tiêu thụ đặc biệt. NAP đảm bảo sự tồn tại cho Proton và các nhãn hiệu xe hơi khác do Malaysia sản xuất.
Proton, hãng xe hơi quốc gia đầu tiên của Malaysia, tự thiết kế, sản xuất, phân phối và bán ô tô. Ảnh: Wikipedia
Thuế nhập khẩu của NAP đã được sửa đổi và giảm dần theo sự biến động của thị trường và tình hình quốc tế, nhưng thuế tiêu thụ đặc biệt vẫn tiếp tục được áp dụng và áp dụng một cách hiệu quả. Hàng rào phi thuế quan có hiệu quả đặc biệt cho xe do Malaysia sản xuất.